Altınbaş Üniversitesinde düzenlenen seminerde algoritmaların iş dünyasındaki olumlu ve olumsuz etkilerini ele alındı. İşletme Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Zeynep Özsoy’un mesken sahipliğinde gerçekleşen “How does algorithmic organizing redefine work, diversity and its value?” (0Algoritmik Tertip Çalışmayı, Çeşitliliği ve Pahasını Nasıl Yine Tanımlar?) bahisli seminerin konuğu, Hasselt Üniversitesi Toplumsal Bilimler Fakültesi’nde Tertip Çalışmaları alanında kıymetli yapıtları olan Profesör Patrizia Zanoni idi. Zanoni, bilhassa tertiplerde farklılık- çeşitlilik idaresi üzerine yaptığı çalışmaları ile tanınıyor. Prof. Zanoni, iş dünyasında toplumsal cinsiyet, etnik köken ve öbür kimlik farklılıklarının nasıl sistematik olarak tekrar üretildiği hususlarında araştırmalar yapıyor.
“İş dünyasında farklılıklar, bireyler ortası ayrımcılıkla sonlu değil”
Patrizia Zanoni, yaptığı sunumda iş dünyasında farklılıkların sadece bireyler ortası ayrımcılıkla hudutlu olmadığını, bilakis organizasyonel sistemlerin farklılıkları yapılandırdığını belirtti. Zanoni, “Farklılıklar, sırf bireylerin kimliklerinden kaynaklanan bir problem değil. Çeşitlilik, kapitalist tertiplerde vazifelerin, yetkinliklerin ve fiyatların nasıl tanımlandığına dair derin bir sistematik yapıdan besleniyor” dedi.
“Yapay zekâ algoritmaları önyargıları yine üretiyor”
Zanoni ayrıyeten, dijital teknolojilerin ve yapay zekâ algoritmalarının iş dünyasında farklılıkların organize edilme biçimlerini nasıl değiştirdiğini anlattı. Facebook ve Google üzere büyük teknoloji şirketlerinin algoritmalarının geçmişte var olan eşitsizlikleri nasıl yine ürettiğine dair örnekler verdi. Algoritmaların çalışma hayatındaki rolü üzerine çarpıcı tahliller yapan Zanoni, bu yapay zekâ dayanaklı yapıların sadece teknolojik bir araç değil, birebir vakitte önyargıların tekrar üretiminde kritik bir aktör olduğunu belirtti.
Zanoni, araştırmalarında insanların dijital platformlarda kimlik farlılıklarıyla ilgili faktörler nedeniyle iş fırsatlarını kaçırdıklarını tespit ettiklerini açıkladı. Facebook ve Google algoritmalarının bayanların belli iş ilanlarını görmesini engellediğini, yüksek fiyatlara sahip konumlar hakkındaki iş ilanlarının çoklukla erkeklere, daha az ilgi cazibeli işlerin ise bayanlara sunulduğundan bahsetti. Bu cins örneklerin, algoritmaların tarafsız olmaktan uzak olduğunu ve insan üretimi önyargılarla şekillendiğini vurgulayan Zanoni, “Algoritmalar, geçmiş datalardan öğrenir ve bu datalar eşitsizlik içeriyorsa, algoritmalar da bu eşitsizlikleri devam ettirir,” dedi. Medyanın ekseriyetle algoritmaların ayrımcılığı artırdığına dair kıssalarla dolu olduğunu vurgulayan Zanoni şöyle konuştu:
“Örneğin, Facebook reklamlarının cinsiyete dayalı olarak farklı işler sunduğu bilinir. Bayanlar, erkeklere oranla daha az üst seviye iş ilanıyla karşılaşmıştır. Algoritmalar, geçmiş bilgilerden öğrenir ve bu datalar genelde eşitsizlik içerdiği için, eşitsizlikleri tekrar üretir. Bu durum, algoritmaların toplumsal eşitlik yaratmasını zorlaştırır. Lakin bu örnekler çoklukla internet üzere açık sistemlerden gelen datalarla ilgilidir. Örgüt içindeki kapalı data sistemlerinde durum farklı olabilir. Şirketler kendi data setlerini denetim edebilir ve bu bilgiler üzerinden algoritmalar oluşturabilir. Bu durum, fırsatlar yaratabilir. Bu nedenle platform iktisadı ve dijital teknolojilerin işçi-işveren ilgilerindeki tesirlerini tahlil etmek benim için değerli bir araştırma alanı haline geldi. Platform iktisadı, yalnızca teknolojik değil, birebir vakitte toplumsal bir dönüşüm sürecidir. Bu dönüşüm, eşitsizliklerin yine üretilmesi ya da kırılmasında kritik bir rol oynar.”
Platform İktisadı fırsat eşitliği ve kapsayıcılık umudu olabilir mi?
Zanoni, çeşitlilik kavramının iş dünyasında bir “iş fırsatı” olarak ele alınmasına yönelik tenkitleri de kıymetlendirdi. Farklılıkların birtakım kesitler tarafından bir insan hakkı sorunundan çok ekonomik bir kıymet olarak tanımlanabildiğini aktardı. “Kapitalist sistemin bu yaklaşımı, personellerin kendi kıymetlerini geri talep etmeleri için bir fırsat yaratabilir” halinde konuştu. Zanoni, algoritmaların önyargı barındıran yapısına karşın, fırsat eşitliği ve kapsayıcılık potansiyeli sunduğunu söz etti. Bunun için önyargısız biçimde kendi elde ettiği bilgiler ile bilgi tabanlarını geliştiren dijital platformların fonksiyonelliğine dikkat çekti. Avrupa Komitesinin platform iktisadını iş gücüne iştiraki ve kapsayıcılığı arttırmanın yeni bir yolu olarak gördüğüne işaret etti. İşbirlikçi iktisadın ve dijital çalışma platformlarının, klâsik istihdam modellerinin dışında kalan bireyler için yeni gelir kaynakları yarattığını belirten Zanoni, çalışma platformlarının, meskenden çıkamayan, kırsal bölgelerde yaşayanlar, engelli bireyler ve gelişmekte olan ülkelerdeki personeller için ekonomik fırsatlar sunma potansiyeline sahip olduğunu söyledi. Bununla bir arada daha geniş bir işgücü kitlesinin daha büyük bir rekabet içerisinde sadece misyon bazlı süreksiz işlerde çalışması üzerine kurulu platformların fiyat, toplumsal güvenlik üzere hususlarda tüzel düzenlemelere gereksinim yarattığına da dikkat çekti.
Zanoni, dijital teknolojilerin adil bir halde tasarlandığında ekonomik eşitlik ve toplumsal kapsayıcılığı artırabileceğini vurguladı. Lakin bu gayeye ulaşmak için algoritmaların dikkatlice düzenlenmesi ve şirketlerin bilgi siyasetlerinin şeffaf olması gerektiğine dikkat çekti.
